Critical Edition, Examination and Translation of The Risālah of Muhammad ibn Ahmad al-Tarsūsī’s (d. 1145/1732) Entitled “Talvīḥun ilā al-tarcīḥ fī masʾalah al-taḥsīn wa al-taḳbīḥ” on Ḥusn and Qubḥ

Bu makale, öncelikle Muhammed b. Ahmed et-Tarsûsî’nin (ö.1145/1732) hüsün ve kubuha ilişkin Telvîḥun ila’t-tercîḥ fî mesʾeleti’t-taḥsîn ve’t-taḳbîḥ adlı muhtasar risâlesini muhteva açısından inceleyerek onun meseleyi nasıl çözümlediğini ele alacaktır. Bunun yanı sıra makalede söz konusu risâlenin tahkik tercümesi yapılarak risâle literatüre kazandırılacaktır. Literatürde insanın irâdî/bilinçli fiillerinin ahlâkî veya dinî değerini ifade etmede kullanılan kavramlar olan kubuh meselesine metin, şerh, hâşiye taʿlîkât şeklinde büyük bir geleneğinin ortaya konulduğu bilinmektedir. Bir Osmanlı âlimi Tarsûsî’nin aldığı bu ise yazım halkalarından birini teşkil etmektedir. Tarsûsî, risâlede ilk aşamada kubuhla neyin kastedildiği üzerinde durarak Eşʿarî, Mâtürîdî Muʿtezilî mezheplerin dair temel görüşlerini herhangi tasdik yorumlamada bulunmaksızın serimler. İkinci birbirinden ayrışma farklılaşma noktalarına değinir. Üçüncü “ashâbımız” dediği Mâtürîdîlerin yaklaşımını ön plana çıkararak mezhebin görüşünü ayrıntılandırır. eşya eylemdeki kubuhu niteliklerini anlama noktasında Eşʿarî mezhebinin aklı ihmal etmeleri Muʿtezile önceleyerek dinin konudaki dahlini tâli ikincil konumda görmeleri sebebiyle mesele hakkında tutarlı olmadıklarını kabul eder. O, burada konu doğru yaklaşımın yalnızca Mâtürîdîler tarafından konulduğunu savunur. Mâtürîdîlerin, fiil eşyadaki kubhun bilinmesinde hem aklın de şerîʿatın rolünü ettiklerini dolayısıyla dengeyi sağladıklarını benimser.